Español |
Maya |
cabal | chúuka’an, p’elech |
cabalgar | nat’ tsíimin, xiimbal yóok’ol tsíimin |
caballero | ts’uul |
caballete | ho’ol nah che’ |
caballo | tsíimin |
cabaña | paasel |
cabañuelas | xok k’iin |
cabaret | u nahil tu’ux ku káaltal yéetel ku yóok’ot máak. |
cabecilla | poolil, ho’olil |
cabello | tso’ots, tso’otsel pool, tso’otsel ho’ol |
caber | he’ u páahtal u yokol ti’ uláak’ ba’ale’. |
cabeza | pool, ho’ol |
cabo | ho’ol, ni’, iit, xuul, ts’ook, yala’ |
cabra | xuulubil taman |
caca | ta’ |
cacao | kakaw |
cacarear | totohk’e’ |
caceria | ts’oon, p’uuh |
cachetada | pe’ lah, pa’ lah |
cachete | p’u’uk |
cachorro | aal, mehenil |
cachucha | p’óok |
cacique | halach wíinik, tatich, batab |
cacto | múul |
cadáver | kimen |
cadera | t’eet’ |
caducar | úuchbental, ch’iihil |
caer | lúubul, báanal, húutul |
café (color) | chukwa |
café | káapeh (caffea arabica) |
cagada | ta’ |
cagar | ta’ |
caimán | áayin (crocodillus linnaeus) |
caja | máaben, ba’as |
cajete | lak, k’at |
cajón | máaben |
cal | ta’an |
calabaza | k’úum (cucurbita pepo) |
calabazo | k’úum, chúuh |
calabozo | k’alab che’, k’alab máaskab |
calambre | lot’ kéeh |
calamidad | noh yah |
Calan | Kalam (Coralillo) |
calandria | sak chíik |
calar | k’uup, háat k’up |
calavera | baakel pool |
calcañal | tuunkuy |
calcinar | ta’ant |
cálculo | mehen tuunich ku yantal tu beel u wiix máak. |
caldo | k’aab, ha’il |
calentar | k’íin, chokokiin |
calentura | chokwil, chokwih |
Calkiní | Kalk’iin (lugar de la garganta del sol) |
cálido | chokoh, k’iilkab |
caliente | chokoh, k’iilkab |
callar | mak chi’ |
calle | beel |
callo | t’aaham |
calma | kukupkih, heets’ |
calmar | heets’ kuup, ch’een |
calor | ooxol |
calostro | yáax k’aab yiim ko’olel wáa ch’upi ba’alche’ ku ts’aik ti’ u yaal. |
calumnia | líik’sah t’aan, a’al ba’al, a’al t’aan |
calumniar | líik’sah t’aan, a’al ba’al |
calvo | k’olis, t’ooroch |
calza | no’ox |
calzado | xanab |
calzar | ts’aa xanab, taak’ xanab |
calzón | eex |
calzoncillo | kul eex |
cama | ch’aak |
camada | pakab |
cambiar | heel, k’eex |
cambio | heel, k’eex |
caminar | xíimbal, xíinbah |
camino | beh |
camino habitado | beel |
camisa | kóoton |
camote | íis (ipommea batatas) |
Campeche | Kaanpeech (lugar de serpientes y garrapatas) |
campesino | kol náak (h), kol náal (x) |
campo | k’áax, kol |
can | peek’ |
cana | sak tso’ots, sak pool |
canalera | wach’ iit, k’áaxil |
canasta | xaak, xúuxaak |
canasto | xúux, xúuxaak |
cancha | u kúuchil u báaxta’al boola’ wáa wóolis. |
canción | k’aay |
Cancún | Kaank’uun (Lugar de la serpiente de oro) |
candela | k’aak’, kib |
candente | chakhole’en |
caníbal | mak ku haantik u yéet máakil. |
canino | peek’, peek’il |
canjear | k’eex |
canoa | cheem |
cansar | ka’anal |
cantar | k’aay |
cántaro | p’úul |
cantidad | ya’ab, ya’abach, ya’abil, nohochil |
cantil (animal) | wol poch’ |
cantina | kúuchil tu’ux ku ko’onol yéetel ku yu’uk’ul ba’al ku káalkuntik máak. |
canto | k’aay |
caña | híim, ch’uhuk híim |
caña de azúcar | sak’ab, ch’uhuk sak’ab |
caña de maíz | halal |
cáñamo | k’uuch |
cañarroza | sak’ab kool |
caño | beel ha’ |
caoba | punab, |
capa | yáal |
capacitar | ka’ans, ka’anbes |
capar | u xo’otol u ye’el u keep ba’alche’ wáa may |
caparazón de tortuga | aakbal |
capataz | maayol |
capital | taak’in, noh kaah |
capitán | nohochil |
capón | mina’an u ye’el u keep |
capullo | úuntulis, úunturis |
cara | ich |
carabina | ts’oon |
carcajada | awat che’eh |
caracol | huub; úurich |
carapacho | sóol, maak |
carbón | chúuk |
carcajada | che’eh, jaja’ che’eh, k’a’am che’eh, awat che’eh |
carcomer | néet, nóot’, níich’, biis, sib |
carecer | mina’an |
carga | kuuch, k’óoch |
cargado | kuuchan |
cargar | kuuch, k’óoch |
cargo | kuuch |
caricia | báay |
caridad | máatan, síih |
caries | hoolol koh, laab koh |
cariño | yaakun |
carmín | chak chak, hach chak, seen chak |
cárcel | k’alab máaskab |
carcoma | bis |
cardenal | chak ts’íits’ib |
cardo | múul |
cardón | múul (opuntia tunicata) |
carga | kúuch |
carne | bak’ |
carne de cerdo | u bak’el k’éek’en |
carne de conejo | u bak’el t’u’ul |
carne de cordero | u bak’el taman |
carne de gallina | u bak’el kaax |
carne de guajolote (pavo) | u bak’el úulum |
carne de res | u bak’el wakax |
carne de serpiente | u bak’el kaan |
carne de venado | u bak’el kéeh |
carnero | xiibil tamaan (ovis aries) |
carnicero | kon bak’ (h) |
caro | ko’ok |
carpintería | u kúuchil u meenta’al ba’alo’ob yéetel che’ |
carpintero | pool che’ (h), men ba’alo’ob (h), yéetel che’ |
carrera | áalkab |
carretera | beh, noh beh |
carrillo | balak’ |
carrizo | halal |
carta | ts’iibil hu’un |
cartílago | muun bak, muumun bak |
cartucho | yóol ts’oon |
casa | nah, taanah, otoch |
casamiento | ts’o’okol beel |
casar | ts’o’okol beel |
cascabel | tsáab |
cáscara | paach, sóol |
cascarón | sóol he’ |
casco | maay |
casi | óolak, óoli’, ta’aytak, k’as |
caspa | ta’ pool |
casta | ch’i’ibal |
Castamay | K’áast’aamay (Lugar dónde la gente se ataja) |
castaño | chukwa |
castellano | káastlan wíinik |
castellano (idioma) | káastlan t’aan |
castigar | haats’, toop |
Castilla | Káastlan |
castillo | nukuch nah |
castrar | u tse’elel u ye’el u keep ba’alche’ wáa xiib |
catán | ayim kay |
catar | túunt |
catarata | sak t’ah, buy ich |
catarro | se’en |
catástrofe | loob |
cátedra | kaans, kaanbes |
catorce | kanlahun |
caudillo | nohchil |
caverna | áaktun, sahkab |
caza | ts’oon, chuuk |
cazador | ah ts’oon, máak ku bin ts’oon, p’uuh wáa chuuk. |
cazar | ts’oon, p’uul, chuuk |
cebar | tséen, polokkin, polokkun |
cebú | wakax yan u p’uus |
cedro | k’u’che’ |
cegar | ch’óopchahal, ch’óopkin |
ceguera | ch’óopil, ch’óoptal |
ceiba | ya’axche’ |
ceja | motón |
Celectún | Seleektuun (espanto de piedra) |
celeste | ka’an |
célibe | ma’ ts’oka’an u beeli’ |
cementerio | kúuchil tu’ux ku mu’ukul kimeno’ob. |
cena | ook’in hanal |
cenar | u hanal máak oka’an k’iin |
cenit | chúumuk ka’an, chúumuk k’iin |
ceniza | ta’an |
cenote | ts’ono’ot |
centinela | may ku kalan |
centrar | ts’aa chúumuk wáa ba’ax |
centro | chúumuk, táan chumuk, ts’u’ |
cenzontle | sak chíik |
ceñidor | k’ax nak’, hichnak’ |
ceñir | k’aax, heep’, hiich’, t’iin |
cepillar | ho’och, púus, súus |
cepillo | púus |
cera | lokok, iis |
cerca | naats’ |
cerca (muro) | suup’ |
cercar | k’al paach, bak’paach, suup’, koot |
cerco | suup’, koot |
cerdo | k’éek’en |
cerebro | ts’o’om |
cerillo | hiri’ich hoop |
cero | mixba’al |
cerúmen | ta’ xikin |
cervatillo | aal kéek |
cervato (venadito) | aal kéek |
cervicio | kúul kaal, pachkab |
cerrado | k’aal’an |
cerrar | k’aal, ch’oot, maak |
cerro | pu’uk, wiits, múul |
cerro pequeño | búu’tun |
cerveza | cheba, seerbéesa |
cesar | háawa, ts’o’ok, ch’éen |
césped | su’uk |
cesto | xáak, xúuxak |
chac mool (gladiatorio) | chak mo’ol |
chachalaca | baach |
champiñón | kuuxum |
Champotón | Chak’anpeten (región de la sabana) |
chamuscar | sóon k’áak’, léets’ |
chaparro | kaabah, p’okox |
chapear | haran ch’aak, kool |
chapeo | haran ch’aak, kool |
chapotear | bok’ol ha’, báaxal ha’ |
chapulín | máas, sit’riyo |
chaquiste | wéel |
charal | tsak’ |
charco | ha’ akakbal ti hunp’éel k’oom |
charla | tsikbah, tsikbal |
chasco | tuus |
chato | mach’ |
chaya | chaay |
Chetumal | Chaktumen (encima de la ciénega roja) |
chicle | cha’, yiits ya’, cha’ach |
chico | chan, chichan, mehen |
chicote | hunp’éel chan suum chich haxa’ani yéetel ts’aba’an u yook utia’al u yúuchul haats’ |
chicotear | haats’ |
chicharrón | yoot’el k’eek’en tsaha’an tia’al jaantbi. |
chiflar | xuuxub |
chile | iik (capsicum annuum) |
chillar | awal |
chimenea | beel buuts’, kúuchil tu’ux ku hóok’ol buuts’ |
chinche | pik |
chingar | toop |
chiquero | u nah k’éek’en, kuuchil tu’ux ku k’a’alal k’éek’en. |
chiquito | chan, chichan, mehen |
chirimoya | óop, poox (anona glabra) |
chisme | a’alah ba’al, líik’sah t’aan |
chismear | a’al ba’al, líik’s t’aan |
chismoso | a’alah ba’al, líik’s t’aan |
chispa | tip’ix k’áak’ |
chispear | tip’ix k’áak’ |
chiste | báaxal t’aan |
chivo | xuulubil taman |
chocar | nak táan |
choclo | nal |
chocolate | chukwa’ |
chorizo | bek’ech chooch but’a’an yéetel k’uxub yéetel tsaats. |
chorrear | chooh, tiis, weeh tiix |
chorro | chooh, tiis, weeh |
choza | paasel |
chubasco | k’a’am cháak |
chuchería | ba’al ma’ ko’ohi’ |
chueco | k’eech, k’eechel, k’eek’ech, loochol, looloch |
chuleta | ch’ala’at yaan u bak’el tia’al u jaant máak. |
chulo | hats’uts, ki’ichkelem (h), ki’ichpan (x) |
chumbera | páak’am (opuntia ficus indica) |
chupaflor | ts’unu’un |
chupar | chu’uch, ma’ats’ ts’u’uts |
cicatriz | buy bak’ |
ciclón | chak iik’ |
ciego | ch’óop |
cielo | ka’an |
ciempiés | chapat, chimes, tsemes |
ciénega | áak’al, áak’alche’, chak luuk’ |
cierto | haah, beey, wa maax |
ciervo | kéeh |
cigarra | ch’och’lem |
cigarro | chamal |
cigarrón | koochol |
cima | p’iich |
cimbrar | k’ool, haats’, wich’ |
cimentar | eets’, heets’, akkun |
cimiento | chuun pak’ |
cinco | ho’ |
cincha | k’ax nak’ |
cinchar | k’aax |
cine | cha’an |
cínico | ma’ subtal máak |
cinta | k’axab nak’ |
cinturón | k’axab nak’ |
círculo | wóolis |
ciricote | k’óopte’ |
cirio | nohoch kib |
ciruela | abal |
cita | t’aanbail; k’iin ku ya’aliko’ob yan u yilkuba máako’ob ti’ hunp’éel tu’ux. |
citar | u ya’ala’al tu’ux yéetel ba’ax k’iin kun u yiluba máako’ob; t’aanbail. |
ciudad | noh kaah, nohoch kaah |
ciudad de Campeche | Kaanpeech (Lugar de serpientes y garrapatas) |
ciudad del Carmen | T-Xiib (Lugar de hombres) |
civilizar | kaambes |