Español |
Otomí |
| e (conjunción) | n’e |
| echado | b’ogi, m’egi |
| echar | dint’i, xit’i, yü, ëti |
| echar a fuera | ëni |
| echar a pelear | ëts’i |
| echar adentro | kät’i |
| echar encima | ënts’i |
| echar (la gallina) | kats’i |
| echar leña (al fuego) | ka’tsi |
| echar líquido | xiti |
| echar en algo | ënt’i |
| echar montón | mundo, mu’tsi |
| echar ropa | k’ati |
| echar semental | ëts’i |
| echar (sobre algo) | ënts’i |
| echarse la gallina | kotsi |
| eclipse | ndu |
| eclipse lunar | nduzhnä |
| eclipse solar | nduhyadi |
| eco | fat’i |
| edificar | jüts’i |
| edificio | töngu |
| educador | xompite |
| educar | tede |
| egoismo | ts’omüi |
| egoísta | ts’omüi, y’uya |
| EEUU | Lëngu N’adu |
| ejemplo | t’udi |
| ejote | xidjü |
| el (artículo) | ra |
| el (artículo indefinido) | un |
| El Arenal (Maravillas) | M’omu |
| El Cardonal | M’ohai |
| el dice | nuge i ma |
| El Marqués | Nmaxei |
| el otro | nu’a |
| él | nuni |
| elegir | Juan, xünt’i |
| Elias | Ligä |
| elote (grano de maíz) | mänxa |
| ella | xnuni, nuni |
| ellas | nuyü, xnuyü |
| ellos | nuyü |
| embarazada | rohñu |
| embarazo | da’thi |
| embarrar | konti |
| embestir | p’ü’tsi |
| emborracharse | ntixfani, ti |
| embriagar | ntixfani |
| embrocar | b’aña |
| embrujar | edi |
| emerger | hñets’i |
| empacado | metsi |
| empacharse | näthä |
| empapado | nxits’i, nxomei |
| empapar | pobo, xits’i |
| empaparse | k’agi |
| emparejar | b’züdi |
| empedernido | ndodi |
| empezado | b’üti |
| empezar | füdi, füt’i, bimudi |
| empinar | tsüni |
| empinarse | moña |
| empleada | b’ëmu |
| empollar | püxki, kotsi |
| empujar | bünt’i, ent’i, put’i, t’ehni |
| empujón | nt’ent’i |
| en | ha, nu |
| en aquel tiempo | nub’ü |
| en comunidad | ma hnini |
| en medio | made |
| enaguas | nhëte |
| enano | dofo |
| enbrocar | yem’i |
| encalvecer | göxia |
| encaminar | b’añ’u, eni |
| encarcelado | y’ofadi, kot’i, nhet’i |
| encargar | tet’i |
| encargo | tet’i |
| encendedor | ntheti |
| encender | tseke |
| encender (cerillos) | fë’tsi |
| encerrado | kot’i |
| encerrar | kot’i |
| enchuecar | ts’aki |
| encía | ngöts’i |
| encima | ots’i, maña |
| encimado | mfits’i |
| encimar | b’ëbo, ets’i, ots’i, fits’i, töke |
| encimarse | mfits’i |
| encino | xiza |
| encogerse | gänts’i, nuni, nunts’i |
| encontrar | dini, tsüdi |
| encontrar a alguien | nu |
| encontrar cosas | toti |
| encontarse | pejü, gät’i |
| encubrir | ägi |
| encuentro | ngät’i |
| encuerado | b’öge, ngelo |
| enderezar | juäni |
| endulzar | ugi |
| endurecer | megi |
| endurecerse | mits’i |
| enebro | xäza |
| encimar | fi’tsi |
| enfermedad | hñeni, dothi |
| enfermedad del caballo | b’oxfani |
| enfermo | dathi, do |
| enflacar | nöxke |
| enflaquecido | ndoy’o |
| enfrente | n’andi |
| enfriar | käni |
| enfriarse | tsët’i |
| enganchar | tsüdi |
| engañar | äxi, hat’i |
| engordar | noki |
| engrandecerse | ndängi |
| engullir | tut’i |
| enjabonar | tähmi |
| enjuagar ropa | pete |
| enjuagar trastos | guati |
| enloquecer | b’ëdi |
| enmendar | pöte |
| enmudecer | ngone |
| enojado | böka |
| enojar | mfada |
| enojarse | tseya, mfada |
| enojo | mfada, kuë |
| enojón | dädi |
| enorme | däta |
| enpinar | yem’i |
| enredar | pant’i |
| enrollar | otsi, pants’i |
| enroscarse | pents’i |
| ensartar | fo’tsi |
| ensayo | nsadi |
| enseñanza | sahni, t’udi |
| enseñar | u’di, xahni |
| ensordecer | ngogu |
| ensuciar | ts’oni |
| ensuciar (la cama) | föts’e |
| ensuciarse | föts’e, nts’oni |
| entero | maxöge |
| enterrar | agi, üt’i |
| enterrar de punta | b’üm’i |
| entierro | nt’agi |
| entiesarse | zat’i |
| entonces | nub’ü, yabima, töö |
| entrada | küt’i |
| entrar | küt’i |
| entrar aquí | küt’i gehua |
| entrar por camino | ñ’ut’i |
| entre | ximüi |
| entregar | da |
| entresacar | häm’i |
| entristecerse | ndumüi |
| entumida | bähi |
| envejecer | ñäts’i |
| enviar | pëhni |
| envidia | k’anja |
| envolver | pants’i |
| envuelto | b’ant’i |
| epazote | ñ’äi |
| epazote silvestre | xäñ’äi |
| equivalencia | rengentho |
| equivocarse | hño |
| erizarse | niti |
| ermita | nijkä |
| erosión | am’i, jöi |
| erosionar | am’i |
| eructar | köte |
| es | xa |
| esa | gahni, ge’a |
| esbelto | ts’izotho |
| escaldarse | düts’i |
| escalera | ede, r’ede |
| escalofrío | ndutsë |
| escamoles (hueva de hormiga) | yühi |
| escapar | ra’gi, k’ot’i |
| escaparse | b’at’bi, k’ot’i |
| escarabajo | ents’i |
| escarbar | am’i, xai, xem’i, xeti |
| escarcha | xitsë |
| escarda | tsantei |
| escarmentar | dits’i |
| escarmiento | dits’i |
| escasez (de agua) | ñ’äthe |
| escoba | b’axi |
| escobeta | nxaski |
| escobetilla | nt’exa |
| escoge | juahni |
| escoger | xüki, juahni |
| escombrar | b’iki |
| escombro | b’iki |
| esconder | ägi, b’at’i |
| esconder (negar) | ñotho |
| esconderse | b’ampi, b’at’bi |
| esconderse (en un lugar) | küts’i |
| escopeta | nzafi |
| escorpión | penzü, pents’anzü |
| escorpión (lagarto) | tsökomo |
| escorzo | nxäji |
| escribe | huts’i |
| escribir | ofo, yäxofo |
| escritorio | mexa |
| escritura | t’ofo |
| escuchar | öde |
| escuchar plática | öde ka ra ñägui |
| escuela | eskuëla |
| esculcar | xeni, juati |
| escupir | tsogi, tsots’i |
| escurrimiento nasal | b’axi, böñu |
| escurrir | pigi, kuiti |
| escurrirse | mi |
| ese | gehni, ge’a |
| esencial | mahyoni |
| esférico | tsant’i |
| esmeralda | k’angando |
| esmeril | nthui |
| esas | ge’ü |
| esos | ge’ü |
| espalda | xütha |
| espantado | mpidi |
| espantajo | domingë pite |
| espantapájaros | domingëho, domingë pite |
| espantar | gui, pidi, föts’i |
| espantar animales | ust’i |
| espantarse | tsu |
| espanto | bi’tha, mpidi, pite, ntsu |
| España | España |
| español | ñämfo, españämfo, ñämfohü |
| esparcir | font’i |
| especias | ntsots’i |
| espejo | hñe, huët’i |
| esperanza | ndo’mi |
| esperar | aki, do’mi |
| esperma | gints’ü |
| espermatozoide | gints’ü |
| espeso | me |
| espiar | aki |
| espiga | ngähä |
| espinita | zimin’i |
| espina | b’ini, min’i |
| espina de cacto | b’ipri |
| espina de nopal (chumbera) | b’ist’ä |
| espina pequeña | t’ümni |
| espina de tuna (higo chumbo) | hamni |
| espinar | äts’i |
| espino | b’inza (acassia pueblensis) |
| Espíritu Santo | Mäkandähi |
| esponja | xibo |
| esposa | b’ëhña |
| esposo | däme, ndäme |
| espulgar | pat’o, zotoni |
| espulgar a alguien | b’at’o |
| espuma | fügi |
| espuma de caldo | füngo |
| espuma de leche hirviendo | fünb’a |
| espuma de pulque | füsei |
| espumar | fügi |
| esquina | foki, ts’ät’i, hio |
| esquite | t’ehi |
| esta bien | xahño |
| está | xa |
| está cargando | ra ndu |
| está frío | ra tsë |
| está hondo | ra hñe |
| está lleno | ra ñudi |
| está lloviendo | ra uay’e |
| está fuerte | ra tsëdi |
| esta noche | xa xui |
| está verde | ra k’angi |
| estado | lëngu |
| Estado de México | Lëngu Mundö |
| Estados Unidos de América | Lëngu N’adu |
| estafar | püki |
| estafiate | dëntihi |
| estar | b’üi, müi |
| estar abierto | xogi |
| estar al tanto | b’ütho |
| estar atorado | totsi |
| estar atrasado | b’ëfa |
| estar calvo | göxia |
| estar contento | joti |
| estar crudo | ntsihni |
| estar de pie | b’ai |
| estar delgado | nxini |
| estar despierto | izütho |
| estar empedernido | ndodi |
| entar encima | tits’imana |
| estar encimado | mfits’i |
| estar filoso | jo’o |
| estar flotando | tsoni |
| estar frío | tsë |
| estar mugroso | it’i |
| estar pendiente | b’ütho |
| estar preguntando | xogañogi |
| estar señalando | üdi |
| estar sobre | b’ëxhmi, ots’i |
| estar solo | rats’e |
| estar tocando música | mpei |
| estar triste | dumüi |
| este (esta) | numa |
| este (oriente) | böxhyadi |
| estéril | b’axkahai |
| estiércol | däb’i, foy’o |
| estirar | jüm’i |
| estirarse | jüi, küt’i |
| estómago | müi |
| estomago grande | dämüi |
| estornudar | hets’e |
| estornudo | hets’e |
| estas | nuya |
| estos | nuya |
| estoy bien | müi ra hño |
| estraño | zubi, nzöhö |
| estrecho | nts’imi |
| estrella | tsö |
| estrella de la mañana | dätsö, hatsö |
| estrenar | r’ay’o |
| estreñimiento | ngofo |
| estriñirse | ngofo |
| estropajo | füthi, xite, t’ei |
| estudiar | nxadi |
| estudiar bien | pädi |
| estúpido | meña |
| evacuar | tsiki |
| evangelio | hogant’öde |
| evaporarse | petse |
| evento | ntini |
| excavar | ximi |
| exclamación | hä |
| excremento | däb’i, foho |
| excremento de animal silvestre | foho |
| excremento de ave | fonts’u |
| excremento de burro | fombru |
| excremento de borrego | fo’yo |
| excremento de cabra | fo’yo |
| excremento de caballo | fofri |
| excremento de conejo | fojua |
| excremento de gato | fomxi |
| excremento de insecto | fo’a |
| excremento de hormiga | foxäjü |
| excremento de pájaro | fonts’u |
| excremento de perro | fom’yo |
| excremento de oveja | fobxa |
| excremento de ratón | fongu |
| excremento de res | fonthuani |
| excremento de vaca | fonthuani |
| excremento humano | däb’i, foho |
| excusado | föt’e |
| exhalar | haha |
| exigir | b’ëpi |
| explosión | ntho, ntüni, tho |
| explotar | föke |
| explotar (gente) | thot’i |
| expresión facial | b’üki |
| exprimir | föke, püki |
| exprimir (ropa) | tëm’i |
| expulsado | b’öni |
| expulsar | b’öni |
| extender | pöge, t’unts’i, xi, t’ungi |
| extención | ngüni |
| exterminar | jut’i, nhueti |
| extinguir | nhueti |
| extinguirse | huet’i |
| extraer | häm’i, küts’i |
| extranjero | zubi, nzöhö, mingugua |
| extrañar | beni |
| extrañarse | ü |
| extraviado | xomëdi |
| extraviarse | mëdi |