Español |
Otomí |
a (hacia) | ha |
a escondidas | ngu ma ägi |
a lo mejor | ua |
a poco | xige, hange |
a veces | r’abü |
abajo | ngati |
abandonado | xotsogi |
abandonar | tsogi, hëpü, hëgi |
abanicar | ts’üdi |
abanico | fuki, nthiti |
abaratar | k’ami |
abdicar | hiëgi |
abdomen | debi |
abecedario | hmunts’a nsihni |
abedul | täxiza |
abeja | sefi |
abejorro | gäni, hmini |
abierto | xogi |
abismo | hñe, ndengi, moho |
ablandar | tuki |
abnegar | jingi nhesë |
abochornado | thendi |
abogado | ñänte, fötsi |
abogar | ñäni, fötsi |
abominar | tsäni, ütsa |
abonar | lama, däb’i |
abonar (dinero) | kjüti |
abono (estiércol) | däb’i |
abordar | pëtse |
aborigen | mingu |
aborrecer | ütsa |
abortar | yaxki |
aborto | ñaxki |
abotonar | të’te |
abrazar | hüfi |
abrazo | hñüfi, nthüfi |
abrelatas | nsotsi |
abrigado | mpant’i |
abrigar | pant’i, komi |
abrigarse | mpant’i |
abrigo | komi |
abrir | xoki |
abrir a un ser vivo | xohni |
abrir la boca | yaki |
abrir los ojos | zöt’e |
abrirse | xöge, xot’i |
abrochar | të’te |
abrochar (botones) | të’tebi |
abrojo | m’inipaxi |
abrumado | nt’ini |
absorber | jünts’i, tsüt’i |
absorción | ntsini |
abstinencia | b’ihi |
absurdo | jingi nkapü |
abuela | xuxu, ngande, xuhe, ndëme |
abuelo | xita, ta’lo, ndëta |
abultado | bütsi |
abundancia | rangu |
acá | nua |
acabado | xojuadi |
acabar | juadi, dege |
acabarse | mpant’i |
acaecer | thogi |
acalorado | pätiki, tsompa |
Acambay | Xamige |
acampar | öfüjua (ya b’atha) |
acaparar | fötsi |
acariciar | joki, konts’i |
acarreado | bots’u |
acarrear | theni, bots’u |
acarrear agua | y’ai |
acarreo | nthesfani |
acaso | xige |
acaudalado | pëtsi, nda pëtsi |
accidentarse | thon’a |
accidente | thon’a |
acción | nts’intho |
acechar | aki |
aceite | nsi’ki |
acelerar | bünt’i |
acemila (planta) | juhni |
aceptar | häni, tsäm’i |
acercarse | thäst’i |
acero | böjä |
acertar | äti |
ácido | ñ’ixi |
ácido (fruto) | ixi |
aclimatarse | nzäi |
acne | böhö |
acocil (camaroncillo) | nyänga, möi |
acocote | m’ifi |
acolchonado | fi’tsi |
acolchonar | fi’tsi |
acompañante | ño’eni, pëui, baño’ui |
acompañar | eni, pëui, tëni |
aconsejar | kats’i, üti, zofo |
acontecer | thogi |
acontecimiento | thogi |
acopio | mutsi |
acordar | bentho |
acorralamiento | jüts’ari |
acostado | b’ogi |
acostado allá | b’ohni |
acostar | pëgi |
acostar a un niño | kat’i |
acostarse | b’ëni, nitsi, johyä |
acostarse boca abajo | m’ëmfo |
acostarse boca arriba | pints’i |
acostumbrar | zändi |
acostumbrarse | nzäi |
acrecentar | hutsi |
acromático | nk’axmi |
acta | tsüjua |
acto | t’öt’e |
Actopan | Mäñ’uts’i (Pequeño camino) |
acudir | gi’ma, gi’tsete |
acueducto | r’anthe |
acuerdo | kohi |
acumular | hutsi |
acuñar | düti |
acurrucar | huits’i |
acurrucarse | muxki |
acusación | hmämbate |
acusante | hmämbate |
adefesio | mëdri |
adelantarse | b’ët’o |
adelante | b’ët’o |
adelgazar | xihni, nöxke |
adentro | mbo |
aderezar | bipi |
aderezo | mbipi |
adeudar | dupi |
adeudo | du |
adherente | baha |
adherirse | uat’i |
adjuntar | kuat’i |
adiestrar | zändi |
adiós | magö |
adivinar | nehi |
adivino | bädi |
adjetivo | mathoni |
admirable | chala |
admirar | tsütho, tsüm’i, kuntho, benit’i |
admitir | tsäm’i |
adobe | dohai |
adolescente | bäsjä’i |
adopción | jabätsi |
adoptar | jabätsi |
adoración | mädi |
adorar | mädi |
adormecer | pähi |
adormecimiento | pähi |
adornar | bipi |
adorno | mbipi |
adquirir | tai |
adueñarse | tumbi |
adulto | ndëy’a |
adverbio | mpadi |
aeroplano | hñaxaböjä |
aeronave | hñaxaböjä |
afectar | näxi k’üt’i |
afectuoso | maki |
afeminado | dokë, zabxi |
afilado | dui |
afilador | nthuni, dui |
afilar | thuni |
afinar | pixti |
afirmación | aha |
afligir | üate |
aflojar | kät’i, kuni, thöge |
aflojar (la tierra) | fö’mi |
afuera | thi |
agachado | aki |
agacharse | ndoki, ñ’emi |
agarrado | nthat’i |
agarrar | mihi, that’i, jü |
agave | uada |
agitar | äni, füt’i |
agonía | nebu, tuu |
agonizar | nedu |
ágora | töi |
agotado | xabothege, mboge |
agotarse | thege, xa |
agradable | ho, maho, machala, haxmahai |
agradar | haxmai, ho |
agradecer | jamädi |
agricultor | tuhnu yohai, suhuähi |
agridulce | ñuxi |
agrio | ñ’ixi, ñ’ist’i |
agriarse (la comida) | ixki |
agruparse | fa’tsi |
agrura | ixi |
agua | dehe |
agua bendita | jäptehe |
agua caliente | pathe |
agua cruda | ñ’äthe |
agua de masa | ntsifi |
agua de nixtamal | gini |
agua dulce | uthe |
agua estancada | gimfi |
agua fresca | xathe |
agua fría | tsëthe |
agua helada | tsëthe |
agua hervida | ndäthe, tsösdehe, däthe |
agua limpia | t’asdehe |
agua negra | b’odehe |
agua potable | t’asdehe |
agua profunda | hethe |
agua rebotada | mbunts’idehe |
agua sucia | gimfi, ts’othe |
agua termal | pathe |
aguacate | ts’ani |
aguacate negro | b’ots’ni |
aguacate tierno | dets’ni |
aguacero | däye, na’mi |
aguador | y’ai |
aguamiel | t’afi |
aguantar | tsëti |
aguantarse | tsëti |
aguardar | töm’i |
aguardiente | he’tadehe |
Aguascalientes | Huaxk’anda |
aguijón | b’ite, fiti |
águila | nxüni |
aguja | y’ofri, y’ofani |
aguja de arria | y’ofri nt’ent’i |
agujerar | heki |
agujero | oki, otsi |
agujero (de madriguera) | pöxhñä |
ah! | ä |
ahí | gepü |
ahijado | thexakjä |
ahogarse | jät’i |
ahora | nubye |
ahorcar | tsut’iyüga |
ahumado | mifi |
ahuyentar | kui |
aire | ndähi |
aire caliente | panthi |
aire frío | tsëndähi |
aire fuerte | bünthi |
aislado | juege |
aislarse | jueni |
ajeno | fötsi, n’añu |
ají | ñ’i (capsicum annuum) |
ají en polvo | fonguñ’i |
ají prieto | b’omi |
ajo | axi, axoxi (allium sativum) |
ajolote | nzüjuëi, nzümb’o |
al contado | bi kutibi |
al ras | bi kjapi nu |
ala | hua |
ala grande | bühua |
alabanza | jähñu |
alabar | jähñä |
alacrán | penzü, pents’anzü |
alargar | majüi |
alargarse | jüi |
alba | haxa |
albañil | gädo |
alberjón | ndänijü, dorjü |
alborada | tsü, tsüti |
alfombra | xifi |
alboroto | pahmya |
alcahuete | nzipate |
alcalde | dämfö, sufadi, gänsoki |
alcanzar | züki, intheüi |
alcohol | he’tadehe |
algodón | dëti |
aldea | hnini |
alegrarse | johya |
alegre | ehya |
alegría | joya, npöjya |
alejarse | ragi |
alemán | alemañämfo |
Alemania | Alemaña |
alerta | xifi, xogido |
aleta | hua |
aletear | mfët’i, mföxhni |
aleteo | mföxhni |
alfiler | nöm’i |
alfabeto | hmunts’a nsihni |
Alfajayucan | Nxamti |
alforja | bota |
algarabía | ñähni |
algo | r’akigi, öpi |
algodón | dëti, xiy’o |
algún | r’a |
alguna | r’a |
alguno | r’a |
alianza | nguähña |
alimentar | u’ini |
alimento | ntsëtho |
aligerar | jinga |
alinear | huäni |
alisar | eke, kongi |
aliviarse | ñäni |
alivio | ñäni, bitso |
allá | nuni |
allá está tirado | b’öni |
allí | gepü |
allí es | gepü |
allí está | b’uhni, xihni |
alma | anima, ro’müi |
almacén | anjmëtsi |
almohada | nthuhñä |
almorzar | nzimxudi |
almuerzo | nzimxudi |
alquilar | mijtite |
alrededor | ärojio |
altanero | ëntsäse |
alto | hñets’i |
altura | hñets’i |
alumbrado | yot’i |
alumbrar | yot’i |
alumbramiento | y’odi |
alumno | xombätsi |
alverjón | b’önjü |
alzar | jüts’i |